Andrea Valdinoci was begin oktober in SEKEM, Egypte als bestuurslid van de Evidence Foundation. Hij sprak met Helmy Abouleish over de visie van SEKEM en was onder de indruk van de initiatiefkracht van de plek en de mensen. Voor SEKEM is het doel niet alleen de biodynamische landbouw, maar een systemische verandering en transformatie van ons bewustzijn zodat het naast elkaar bestaan van mens en natuur mogelijk wordt.
Andrea Valdinoci: Ik ben erg geraakt door wat jullie hebben gebouwd in SEKEM en Wahat. Te zien hoe Mohamed, de boerderijmanager in Wahat, de 1000 hectare beheert en hoe het mogelijk is om zo snel verschillende gewassen te telen in een compleet woestijnlandschap, was niet alleen hoop gevend, maar ook heel ontroerend. En zo iemand is niet alleen boer maar weet allerlei dingen van het land, kan allerlei vragen over planten beantwoorden en houdt dan ook nog eens middaggebeden voor zijn personeel.
Wat je hier hebt opgebouwd, is voor veel mensen ook een nieuwe kans. De SEKEM-boerderij biedt een breed scala aan onderwijsmogelijkheden: van kleuterschool tot de jongeren die een metaalopleiding kunnen volgen, van middelbare school tot lerarenopleiding. Hartelijk dank voor deze krachtige impuls voor de wereld en voor het hier vandaag rapporteren over wat u doet en van plan bent. Recent zei je: «SEKEM zal alleen bestaan als we het hele systeem veranderen. Dat betekent alles: van banken tot politiek.» Kun je dit wat meer toelichten?
Helmy Abouleish: De droom die mijn vader had toen hij SEKEM in 1977 oprichtte, was de droom van een systeemverandering in Egypte. Met systeemverandering bedoel ik een verandering in alle vier de dimensies van het leven: cultuur, economie, sociale zaken en natuur. Een systemische verandering voor een economie die mensen echt dient, stelt alle betrokkenen in staat hun potentieel te ontwikkelen, in hun behoeften te voorzien en een leven te leiden dat de moeite waard is.
De producten of diensten die hieruit voortkomen, moeten natuurlijk echt gezond zijn en in harmonie met de natuur en de samenleving, en moeten het individu in staat stellen zich door deze producten te ontwikkelen. Hetzelfde kan ook gezegd worden van de culturele sfeer. Want als je naar het Egypte van toen kijkt en nog meer naar Egypte nu, dan zie je dat het onderwijssysteem, inclusief de universiteiten, het onderzoek en het culturele landschap deze systemische verandering nodig hebben. Maar altijd gericht op het feit dat het gaat om de ontwikkeling van de mens, de ontwikkeling van het bewustzijnslicht; dat er van geboorte tot dood en in elke situatie altijd een kans voor ons moet zijn om te leren, te ontwikkelen en te evolueren. Het gaat om dit goddelijke licht, zoals de islam het zo mooi verwoordt, dat in ieder van ons rust.
En hetzelfde geldt voor de samenleving en in de sociale sfeer. Zeker als je hier vanuit het westen kijkt, heb je het gevoel: ‹Ze staan ver achter ons en hebben niet die prachtige democratie›. Dat mag in veel opzichten waar zijn, maar we mogen niet vergeten: elke samenlevingsvorm is het resultaat van het bewustzijn van de mensen die in die samenleving leven, een spiegel, zouden we kunnen zeggen, van dat bewustzijn. Het gaat er dus eigenlijk om te werken aan dit bewustzijn om uiteindelijk de maatschappij te veranderen. Als je echter probeert om op dergelijke samenlevingen de vormen toe te passen die passen bij een ander bewustzijn, bijvoorbeeld het Westen, werkt dat niet. Dat zie je ook meteen. En ik denk dat het Westen zich vandaag de dag zelf ook moet afvragen wat geschikt is voor een nieuw bewustzijn als politiek of als maatschappelijk format. In die zin was het de droom van mijn vader dat we samenlevingsvormen kunnen ontwikkelen die passen bij de ontwikkelingsmogelijkheden van mensen, waarin we elkaar met respect behandelen, waarderen en van elkaar houden.
Maar ook om te beseffen dat de mogelijkheid dat een gemeenschap iets bijdraagt aan de wereld veel groter is dan je in je eentje ooit aankunt. ‹Een en een is tien› – dat is onze ervaring in SEKEM. Hoe kom ik op het punt waarop de synergie tussen ons tweeën het mogelijk maakt om meer te bereiken dan een van ons alleen op zijn best kan bereiken? En om dit te doen vanuit een werkelijk mindful benadering van de natuur? Misschien zelfs met de ambitie om de natuur een impuls te kunnen geven in haar ontwikkeling, niet alleen om haar te behouden maar om haar te ontwikkelen? Dat was de droom van mijn vader en hij zei altijd dat het tijd zou kosten. Zo’n ontwikkeling gaat niet van de ene op de andere dag, want het vindt plaats in de harten en geesten van mensen. Met zo’n ambitie was vanaf het begin duidelijk: het uiteindelijke doel is niet dat we hier een mooie enclave krijgen, een boerderij, biodynamische landbouw en een aantal mensen die een ander leven kunnen leiden. SEKEM was altijd bedoeld als model.
Sinds 2017, toen mijn vader stierf, denken we er over na hoe we deze modellen zo in de samenleving kunnen integreren dat de zeven miljoen boeren en de 1,6 miljoen leraren en de 1,3 miljoen staatsmedewerkers mee kunnen doen. Dit is een nieuwe uitdaging, want je kunt niet wachten tot iedereen begrijpt wat we doen. We vertalen naar hun taal en dat biedt de mogelijkheid om onze ideeën te begrijpen. Ook al zijn we het niet altijd eens, om een systeemverandering in de economie te bewerkstelligen, in een wereld die alleen maar aan winst en prijzen denkt, moet je deze tools gebruiken om anderen in staat te stellen binnen te komen; met de juiste begeleiding en focus op levenslang leren, potentie, ontwikkeling en culturele kansen, gaat er ook iets gebeuren in de zielen en hoofden van deze mensen.
Valdinoci: Hier op het terrein werken ongeveer 2000 mensen. In totaal wordt er meer dan 2500 hectare verbouwd. Kun je ons wat meer overzicht geven?
Abouleish: We bewerken 2500 hectare, maar we werken samen met boeren in onze Egyptian Biodynamic Association(EBDA) die in totaal 20.000 hectare bewerken. In deze snelle schaalvergroting waar we nu mee bezig zijn, nemen ze natuurlijk toe, en het aantal leden verdubbelt elk jaar. We hopen dat we de komende drie jaar gaan samenwerken met 40.000 biologische en Biodynamische boeren die we helpen omschakelen, zodat we echt betrokken kunnen zijn bij de omschakeling van de 100.000, 120.000 of 150.000 hectare. Het idee is natuurlijk niet dat ze allemaal grondstoffen moeten leveren aan SEKEM, maar dat ze biologische producten tegen de normale marktprijs moeten verkopen aan alle dorpen en steden in Egypte en omgeving.
Valdinoci: Ik kwam hier met het idee dat landbouw eigenlijk het belangrijkste onderwerp is. Dat is wel zo, maar in zekere zin ook niet. Ik zie hoeveel bedrijven hier actief zijn, wat je doet op het gebied van onderwijs, wat je doet op bestuurlijk niveau als je je eigen keurmerk in Egypte introduceert of als je praat over bedoeïenenrecht, dat hier nog steeds bestaat, en hoe je ermee omgaat. Of zelfs het hele idee om SEKEM Holding weg te geven, er een stichting van te maken en eigenaarschap van verantwoordelijkheid te creëren. Allemaal innovaties die je hier uitvoert op verschillende niveaus in de samenleving. Hoe houd je dat vol, hoe krijg je dat op orde? Wat voor kwalitatieve ondersteuning heb je eigenlijk nodig?
Abouleish: De SEKEM-impuls is een holistische ontwikkelingsimpuls. Biologische landbouw is hiervoor natuurlijk de beste basis die men zich kan wensen. Maar het is maar één dimensie en je moet de andere drie (Cultuur, Economie, Sociale Zaken) in je denken meenemen. Je moet constant alle gebieden zoveel mogelijk in je denken betrekken bij wat je doet – balanceren en ontwikkelen zodat ze in harmonie blijven of in ieder geval in beweging blijven. Op elk punt moet je durven vragen wat er op een bepaald moment is en kijken wat de juiste vorm van architectuur, geld, gezondheidszorg enzovoort in de toekomst zal zijn. Als je dat consequent doet, vraag jezelf dan elke dag af: ‹Wat ben ik nu aan het doen? Is dit wat ik wil voor de toekomst, voor alle mensen en ook voor de volgende generaties?›, loop je constant tegen vragen en uitdagingen aan en moet je de moeite nemen om te denken: ‹Hoe vind ik nu iets opnieuw uit? Hoe bouw ik voort op de ervaring van anderen op bepaalde gebieden om dingen te veranderen?›
Deze onstuitbare wil en verlangen naar verandering in ons voeden we ook door elke dag vroeg in de ochtendkring bijeen te komen, door onszelf spiritueel te onderwijzen en te inspireren, door te vragen onszelf elke dag op elk gebied: wat zal ik op een nieuwe manier doen? Dit is vooral moeilijk als het goed met je gaat, want dan voel je je vanzelf meer op je gemak en voel je niet langer dit onstuitbare verlangen naar verandering. Maar juist dan is het belangrijk.
En er is moed voor nodig om niet alleen te overwegen, te discussiëren en te verkennen, maar ook om actie te ondernemen. Om het echt uit te proberen op een plek waar je misschien nog met veel vragen zit. Maar om de volgende stap te zetten, net zoveel te vertrouwen op je eigen handen en voeten als op je hoofd en hart, is belangrijk.
Het meeste van wat je leert, zit in de beweging van het leven, niet in zitten en erover nadenken. Wat we de afgelopen 45 jaar het nuttigst hebben gevonden en wat we ook het meest nodig hebben, is een netwerk, vrienden en mensen met wie we ideeën kunnen uitwisselen. Mensen die ons helpen om op verschillende plekken te starten en ons begeleiden naar de uitvoering als het gaat om het oprichten van een school of een ziekenhuis of een universiteit of een bedrijf of wat dan ook. We zijn door het lot gezegend met een groot netwerk en vrienden over de hele wereld en in verschillende gebieden waarin we werken. Dat is ook wat we het meest nodig hebben voor de toekomst. Mensen volgen een idee met enthousiasme en liefde. De meeste andere factoren die je ook nodig hebt, zoals geld en materialen, komen na het idee.
Valdinoci: Dat heb ik opgemerkt. Ik mocht hier in het theater een kleine repetitie zien, waar het thema biodiversiteit was. Je hebt jezelf verschillende doelen gesteld voor 2057. Je kiest er altijd twee voor het jaar en werkt daaraan samen met alle mensen die hier werken, ook het theater. Kun je vertellen hoe het idee is ontstaan om met een afvalinzameling de dorpen in te gaan en de mensen wat geld te geven om het afval te scheiden?
Abouleish: In 2017 was onze vraag: hoe kunnen we wat we hier aan ideeën hebben nog meer meenemen in de samenleving? Hoe kunnen we onze ideeën in eerste instantie vertalen naar een taal die mensen begrijpen en ze vervolgens opschalen? Hier vroegen we natuurlijk ook hoe Egypte eruit zou zien als dat lukte. Dus hoe zou Egypte er in 2057 uitzien als we op pad zouden gaan met de ervaringsgebieden en de ideeën die we hier hebben ontwikkeld? Kunnen andere mensen ze implementeren, misschien zelfs beter dan wij? Er ontstond een prachtig beeld voor Egypte: een land waar honderd procent biologische landbouw wordt bedreven, waar alle onderwijsinstellingen zich inzetten voor de ontwikkeling van potentieel, van individualiteit, levenslang. Een Egypte waarin alle bedrijven in hun vorm implementeren wat wij hebben ontwikkeld als principes voor een economie van liefde. Of het is een Egypte waar de politieke, juridische en sociale vormen de mensen zo betrekken dat iedereen voelt: dit is mijn Egypte. Ik maak er deel van uit en ik help de toekomst vorm te geven. Dit resulteerde in zestien SEKEM Vision Goals voor Egypte.
We zijn de weg ingeslagen op de vier gebieden van duurzame ontwikkeling, dat wil zeggen op ecologisch, economisch, sociaal en cultureel gebied. We kunnen niet aan alle zestien goals tegelijk werken. Dat kan qua draagkracht en concentratievermogen van mensen niet. Om te beginnen willen we in de eerste tien jaar, in 2027, alle zestien een keer doorlopen. Omdat we hier een prachtige traditie hebben om twee keer per jaar met al onze divisies bijeen te komen voor een seizoensfeest, hebben we besloten om aan een van deze zestien missiedoelen te werken voor elk seizoensfeest.
Werken eraan betekent voor ons in de eerste plaats dat we ons bewust worden van wat het betekent als ik het heb over honderd procent biologische landbouw. Of wat het betekent als ik het heb over verbeterde biodiversiteit? Wat is biodiversiteit in de eerste plaats? Wat zijn de risico’s? Waar staan we met de zaken, van verschillende kanten bekeken en met de grootst mogelijke betrokkenheid en inbreng van alle mensen? Het is echt belangrijk voor ons dat iedereen op elke positie in SEKEM bij dit proces betrokken is. Want als het ons niet lukt in SEKEM, wie zal het dan in de wereld lukken? Dit is een proces dat zes maanden duurt. Halverwege het jaar is het dan een kwestie van vragen wat er concreet moet gebeuren.
En al vrij snel werd duidelijk dat de Egyptenaren helemaal niet kunnen omgaan met het afval dat je overal ziet als je door het land rijdt. Honderdtien miljoen Egyptenaren met 42 kilo afval per hoofd van de bevolking en jaar, dat is natuurlijk enorm veel en er is momenteel geen systeem dat dat aankan. Van de stad tot het platteland, in elke straat ligt afval, stapels afval worden verbrand. Dus begonnen we het afvalprobleem aan te pakken. Hoe kan het worden gereorganiseerd? We hebben hier eerst dingen met onszelf uitgeprobeerd. Dan natuurlijk met Heliopolis University. We zagen toen dat er heel veel mogelijk was. Ook als je alleen organisch en niet-organisch afval aan de bron scheidt, creëer je meerwaarde. Dat kan aan de mensen worden gegeven – in plaats van dat een dorpeling hier geld geeft aan een bedrijf dat het ingezamelde afval ophaalt, een paar waardevolle spullen scheidt, de rest in de berm in brand steekt en zo de dioxine weer het huis in stuurt. Dan kun je mensen helpen om het te scheiden, van hun gft-afval compost te maken en alle andere onderdelen van hun afval te sorteren, zodat ze die kunnen verkopen en wat er overblijft kunnen verwerken, zodat het in ieder geval als brandstof kan dienen voor de industrie. Dus dat is wat we probeerden. En het werkte. Op dit moment zijn we aan het opschalen in de 13 omliggende dorpen. Het is natuurlijk weer een vrij simpel model want wij zeggen tegen de familie: in plaats van geld te betalen voor de afvalinzameling, krijg je geld als je goed scheidt. We hopen dat we op deze manier een manier zullen vinden om dit model te schalen, het om ons heen te vestigen en dan te zien hoe we dit in de hele Egyptische samenleving kunnen brengen?
Valdinoci: Je richt je op al deze projecten vanuit je positie in het management van de Holding, probeert dit allemaal in harmonie te houden. Dat is inderdaad een enorme opgave. En dan ga je de wereld in, organiseer je zelfs verschillende evenementen op de COP27 klimaatconferentie, nodig je de alternatieve wereld uit in Sharm El-Sheikh. Wat is jouw kompas voor dit innerlijke en uiterlijke werk?
Abouleish: SEKEM zou niet bestaan zonder onze netwerken, zonder onze contacten, zonder onze vrienden. En dat is een proces van geven en nemen. Net zoals we veel leren, moeten we natuurlijk ook proberen een bijdrage te leveren en waar we aan gewerkt hebben de wereld in te brengen. Dat anderen er misschien door geïnspireerd raken of vragen hebben of het verbeteren of, of, of. Daarom hebben we vanaf het allereerste begin, niet alleen de afgelopen jaren, altijd grote waarde gezien in het verbinden met onze partners en vrienden, onze zakelijke, culturele en sociale partners. Je hebt het hier tenslotte gezien. Angela Hoffmann (landbouw) is constant onderweg in Afrika, anderen zijn onderweg op andere gebieden. We proberen natuurlijk ook te helpen waar de meeste ervaring, interesse en kennis is. Zodat iedereen, en vooral natuurlijk de leden van de Future Council, echt constant in uitwisseling en in- en uitademing is met de wereld. Wij zien dit niet als een last, maar als een steun. Het kompas is natuurlijk dat het onze visie op de een of andere manier dient.
Valdinoci: En specifiek op COP27 in november, kun je dat misschien koppelen aan een oproep over wie er moet komen, hoe kan iemand bijdragen?
Abouleish: De COP27 dit jaar in Sharm El-Sheikh, deze 27e klimaatconferentie sinds 1995, is elk jaar de grootste conferentie ter wereld. Er zullen tot 50.000 mensen arriveren, inclusief natuurlijk de vertegenwoordigers van de onderhandelende landen. Maar ook het maatschappelijk middenveld, vrouwelijke ondernemers, sociaal ondernemers, onderzoekers enzovoort. Als we het er als wereld over eens zijn dat klimaatverandering een van de grootste uitdagingen van deze eeuw is, moeten we natuurlijk ook hiernaar kijken: hoe kan ik bijdragen, wat kan ik doen in mijn omgeving en met mijn kracht? Tijdens deze COP27-conferentie in Egypte is het onze zorg om een platform te creëren waar veel mensen elkaar kunnen ontmoeten die in verschillende bewegingen proberen om alternatieven te vinden, om de economie, het onderwijs opnieuw uit te vinden. Het doel is dat ze ideeën kunnen uitwisselen zodat synergieën kunnen ontstaan, die hier beschikbaar zijn. Zodat we van elkaar leren. We organiseren dit nu, vlak voor COP27 in het Future Economic Forum dat van 2 tot 6 november in Caïro plaatsvindt, in SEKEM en aan de Heliopolis University. Dit zal doorgaan tijdens COP27 in Sharm El-Sheikh van 7 tot 18 november. We willen daar ook een ruimte creëren genaamd ‹Solutions› waar mensen de nieuwe ideeën kunnen bespreken.
Dit jaar hebben we ons natuurlijk extra ingespannen om ook alle oplossingen van het zuidelijk halfrond een platform te bieden. Want wat verschillende initiatieven in India, Zuid-Amerika of Afrika doen, is baanbrekend voor de toekomst van de hele wereld. Ook daar kunnen wij van leren. Iedereen die geïnteresseerd is, een oplossing heeft of een oplossing wil leren en ideeën wil uitwisselen is van harte uitgenodigd. Omdat dit een open forum is, en we hopen dat er in de toekomst meer stemmen zullen worden gehoord, vooral ook van onze beweging, of het nu gaat om landbouw of geesteswetenschappen. We zijn van oudsher ondervertegenwoordigd in dergelijke fora en zijn dat nog steeds. Ik denk dat we hier een verantwoordelijkheid hebben. We moeten de vruchten die een geestelijk zaadje in de toekomst kan voortbrengen niet onderschatten. Je moet gewoon duizenden keren zaaien om in de toekomst iets te kunnen oogsten.
Helmy in één woord:
Geluksmomenten: De Carbon Credits for Future in Egypte zo te hebben geïmplementeerd dat in de toekomst alle biologische boeren ongeveer 35% meer opbrengst uit hun werk kunnen halen door middel van compostering, het planten van bomen en bodembeheer en kunnen concurreren met conventioneel prijzen.
Het leveren van ca. 70% van de binnenlandse markt voor kruidenthee (conventioneel en biologisch) met het bedrijf Isis.
De goedkeuring in 2020 om Heliopolis University uit te breiden van vijf naar twaalf faculteiten.
Momenten van wanhoop: Op de boerderij van Wahat SEKEM werden bijna alle bomen die in het begin waren geplant twee keer ontworteld.
Zien hoeveel studenten getraind zijn om te zeggen wat de professor wil horen.
Grootste uitdagingen: Aanzienlijke vermindering van de schuldenlast van de SEKEM Group in de komende drie jaar (momenteel ongeveer 25 miljoen euro) en tot nul terugbrengen in 2033. Bijdragen aan het faciliteren van duurzame transformatie in de verschillende sectoren voor heel Egypte.
SEKEM in cijfers
SEKEM Holding: SEKEM Treuhand GmbH bezit iets minder dan 60% van de aandelen in SEKEM Holding. Andere aandeelhouders zijn EcoTec Holding, GLS Beteiligungs AG, Oikocredit en Triodos, evenals de Abouleish Foundation. Bij SEKEM Holding werken in totaal 1.840 mensen. Ongeveer 40% van hun kinderen gaat naar SEKEM-onderwijsinstellingen. Van het personeel werkt 40% in de landbouw, 30% in de verwerking van landbouwproducten, ca. 10% in de bouwdivisie, ca. 10% in de horecadivisie, ca. 5% in de divisie duurzaamheid en certificering.
Landbouwgrond: Met de 200 hectare op de moederboerderij en nog eens vier SEKEM-boerderijen in verschillende regio’s in Egypte, wordt meer dan 2500 hectare biologisch-dynamisch bewerkt. SEKEM werkt samen met 26.000 kleine boeren die 20.000 hectare biodynamisch of biologisch bewerken.
SEKEM Development Foundation: In totaal werken 250 mensen in de faciliteiten van crèche tot beroepsschool en volwassenenonderwijs. De SEKEM-scholen op basis van vrije school onderwijs hebben ongeveer 650 leerlingen. In drie theaters op verschillende locaties organiseren en produceren we jaarlijks zo’n 150 evenementen.
Het SEKEM Medisch Centrum: biedt niet alleen medische zorg aan het personeel van SEKEM, maar ook aan de 30.000 inwoners van de 13 naburige dorpen. Het totale budget voor 2021 was drie miljoen euro. Hiervan was 50% afkomstig van SEKEM Holding, 25% van donaties en 25% van subsidies, voornamelijk via onderzoeksprojecten met de EU.
Heliopolis University: Vanaf het begin maakte de universiteit deel uit van de SEKEM-idee in het totaalconcept. Heliopolis University is geopend in 2012 en heeft tegenwoordig vijf faculteiten: farmacie, bedrijfskunde en economie, techniek, fysiotherapie en biologische landbouw. In totaal werken er 267 wetenschappelijke stafleden, van wie 113 mannen en 154 vrouwen. Momenteel telt de universiteit 2825 studenten, van wie 60% vrouw is. De momenteel grootste faculteit is Farmacie met 1171 studenten en Fysiotherapie met 1164 studenten. Het totale budget voor 2021 was circa twee miljoen euro, waarvan 70% is gerealiseerd via collegegelden, circa 20% uit donaties voor beurzen en 10% uit beurzen.
Andrea Valdinoci werd geboren in Rome en werkte als sociaal bankier bij de GLS-Gemeinschaftsbank en de GLS-Treuhand in Bochum. Daarna werd hij bestuurder van de Neuguss Verwaltungsgesellschaft in Berlijn, die ondernemers ondersteunt bij opvolgingsplanning. Sinds 2020 werkt hij als directeur van de World Goetheanum Association. In projectmanagement werkt hij op de afdeling Sociale Wetenschappen van het Goetheanum.
Dit artikel verscheen op 8 december 2022 in Das Goetheanum. https://dasgoetheanum.com/en/visions-from-the-desert/